Czym jest kortyzol?

Kortyzol to naturalny hormon sterodiowy, wytwarzany przez warstwę pasmowatą kory nadnerczy. Należy on do grupy glikokortykosteroidów wpływających na poziom glukozy we krwi. Wydzielanie i synteza kortyzolu kontrolowana jest przez hormon adrenokortykotropowy(ACTH), który wytwarza przysadka mózgowa. Czynnego, wolnego kortyzolu jest 10%, reszta tj. aż 90% związana jest z białkiem i ma postać nieaktywną, stanowiąc tym samym rezerwę czynnego.

Kortyzol jest odpowiedzialny za ogólną gotowość do działania, a jego stężenie uzależnione jest od pory dnia. W godzinach porannych następuje szczyt, natomiast wieczorem spadek. W kwestii pobudzenia organizmu współpracuje z hormonami rdzenia nadnerczy, które należą do grupy katecholamin (amin katecholowych), takimi jak adrenalina i noradrenalina, będącymi hormonami walki i ucieczki.

Kortyzol - działanie

Nie bez powodu kortyzol nazywany jest hormonem stresu, ponieważ ma z nim bardzo dużo wspólnego. Pod wpływem impulsów stresogennych stężenie kortyzolu wzrasta. W odpowiedzi na jego działanie pojawia się przyspieszony rytm serca i zwężone naczynia krwionośne (większe ciśnienie tętnicze krwi). Hormon ten wyzwala wapń z kości, co warunkuje prawidłową kurczliwość mięśni. Ponadto pobudza glukoneogenezę, zwiększając stężenie glukozy we krwi. Wszystkie z tych czynników to swego rodzaju przygotowanie do podjęcia działania - ucieczki lub walki. Na co dzień jest to mobilizacja przed ważnym egzaminem, treningiem siłowym lub jakąkolwiek inną sytuacja wymagającą wzmożonego wysiłku. 

Kortyzol w poszczególnych gospodarkach pełni określone zadania:

• białkowej, powoduje rozpad białek
• węglowodanowej, indukuje proces glikogenolizę oraz glukoneogenezę
• tłuszczowa, nasila proces lipolizy (rozpadu trójglicerydów)
• wodno-elektrolitowa, zwiększa wchłanianie sodu i wody w cewkach nerkowych oraz przyspiesza proces wydalanie potasu z moczem.

Kortyzol - Jak się przygotować do badania?

W niektórych przypadkach badanie kortyzolu może okazać się koniecznością, która ułatwi lekarzowi dalszą diagnostykę dolegliwości pacjenta. Mając podejrzenia co do niewłaściwego poziomu kortyzolu można również udać się samemu do placówki laboratoryjnej w celu sprawdzenia jego poziomu. Koszt takiego badania waha się między 40 a 100 zł. Badanie poziomu kortyzolu polega na pobraniu surowicy z żyły łokciowej. Ważne, aby pamiętać że podczas sprawdzania poziomu tzw. hormonu stresu trzeba być na czczo minimum 8 godzin. Świetnie sprawdzi się tutaj zjedzenie niewielkiej kolacji, jednak pierwszy posiłek dnia trzeba przesunąć w czasie i zjeść go dopiero po odbytym badaniu. Drugim sposobem na sprawdzenie poziomu kortyzolu jest oddanie próbki moczu do badań. Weryfikuje się wówczas ilość “wolnego kortyzolu”. Przed tym wariantem badania trzeba odstawić leki, które mogłyby zaburzyć rzeczywiste wyniki. Badanie kortyzolu jest stosunkowo niedrogie i z pewnością warto je wykonać, pomaga to w dalszej diagnostyce i leczeniu dolegliwości.

Podwyższony poziom kortyzolu

Zbyt wysoki poziom kortyzolu to nie tylko informacja o zbyt dużym stresie. Hormon ten ma bezpośredni związek z innym, którym jest ACTH. Hormon adrenokortykotropowy odpowiada za jego produkcję oraz włachnianie. Ze względu na to często, jednak nie zawsze istnieje korelacja, która mówi że podwyższony poziom kortyzolu może mieć związek z ACTH. Chorobami, które o tym świadczą są nowotwór płuc i gruczolak przysadki. Bez związku z ACTH, lecz z podwyższonym poziomem kortyzolu zmagają się osoby cierpiące na guza nadnerczy. Podwyższony poziom kortyzolu mają również osoby cierpiące na depresję i anoreksję. Narażone są one na więcej stresogennych i skrajnych sytuacji, którym jednym z efektów jest właśnie wyższym poziom hormonu stresu. Wzmożony wysiłek fizyczny przed badaniem może powodować zakłamanie wyniku, wtedy należy powtórzyć wynik. 

Obniżony poziom kortyzolu

Zbyt niski poziom hormonu stresu może objawiać się ogólnym osłabieniem, zmęczeniem, obniżonym ciśnieniem krwi, złym samopoczuciem, czy utratą masy. Jeśli badanie wykaże zbyt niski poziom kortyzolu, oznaczać to może m.in:

• chorobę Addisona, której przyczyną  może być reakcja autoimmunologiczna lub gruźlica,
• niedoczynność podwzgórza,
• niedoczynność przysadki mózgowej,
• wrodzony przerost nadnerczy,
• niedoczynność kory nadnerczy.